Μάρε Νόστρουμ*, Ήλιος και Ρατσισμός: Εκφυλίζουν την ανθρωπότητα

_____

Η Μάρε Νόστρουμ πληθαίνει από παράξενα φρούτα.
Ο Ήλιος, δεν είναι πια “ζωοδότης”** - τα καίει και τα αποσαθρώνει.
Ο ρατσισμός καβαλάει τα μυαλά των ανθρώπων.
Φόβος, μίσος, έχθρα, επιθετικότητα, παντού.
Φύση και άνθρωπος, σιγά -σιγά, εκφυλίζουν την ανθρωπότητα.

******

Μερικά χρόνια πριν, στον Νότο της Αμερικής, υπήρχαν άνθρωποι που κρεμούσαν στα δέντρα τους κάτι πολύ παράξενους καρπούς. Έπειτα, ήρθε κάποιος (σ.σ. ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Αβραάμ Λίνκολν) και έκανε το εξής: Ελευθέρωσε τους (μέχρι τότε αιώνιους) σκλάβους, δούλους - τους νέγρους που κουβαλούσαν μια δίχως λογική ρετσινιά, ότι και καλά όλοι οι μαύροι είναι κακοί και κλέφτες. Λες και έφταιγε η κακιά τους η μοίρα που γεννήθηκαν μ' άλλο χρώμα. Έπρεπε να περάσουν 19 αιώνες (!!!) μετά Χριστόν, για να ελευθερωθούν οι δούλοι στις Ηνωμένες Πολιτείες...

Σήμερα, είναι ο Νότος της Ευρώπης.
Οι θάλασσες του νότου της, με τα αλλόκοτα ψάρια, απέκτησαν κι αυτές κάτι παράξενους καρπούς. Κινούνται πέρα δώθε στο ρυθμό των κυμάτων, δίχως να αντιστέκονται στο ρεύμα. Περνάνε ανάμεσα στα απόκρημνα βράχια, λούζονται από τον αφρό της και ποτίζονται από την αλμύρα της. Το αίμα και τα υγρά του σώματος τους αφέθηκαν στο ψυχρό πέλαγος. Λες κι αυτοί οι καρποί, δεν έχουν ζωή μέσα τους. Λες και βγήκαν από «ελαττωματική» γέννα.

Στις αμμουδιές του όμορφου νότου, χτυπάνε τα απαλά κύματα της γαλάζιας θάλασσας. Η αντηλιά της, αποδεικνύει πως άνοιξε η μέρα. Ήρθε το καλοκαίρι, μαζί του και τα πασαλειμμένα, με λάδι προστασίας του δέρματος, κορμιά στις ξαπλώστρες. Παντού στις παραλίες, μοσχοβολάει άρωμα καρότου. Όχι, όμως, για πολύ... Ξαφνικά, ένα μικρόσωμο πτώμα ξεβράζεται. Η ησυχία μετατρέπεται σε πανικό. Αυτή η δυσωδία! Αχ, αυτή η δυσωδία χάλασε τη φιξαρισμένη ηρεμία μας.

Εμείς, οι εξασφαλισμένοι, τρομάζουμε. Μη και γρατσουνιστεί η σιγουριά μας. Βλέπουμε αποσβολωμένοι: Γουρλωμένα μάτια. Παγώνουμε. Συνεχίζουμε να κοιτάμε: παραμορφωμένα στόματα και πρησμένες κοιλιές. Θα 'χουν γλεντήσει για μέρες τα ψάρια, χορτάτα φεύγουν τα πουλιά. Και τώρα είναι εδώ. Ολόδικα μας. Απέμεινε η δυσάρεστη οσμή. Χωρίς διακριτικότητα, χτυπούν την πόρτα του πολιτισμού μας.

Γέμισε η θάλασσά μας, η Μάρε Νόστρουμ, από περίεργος καρπούς: Αμάζευτοι καρποί, από αυτούς τους περίεργους, τους στυφούτσικους- ως προς τη γεύση τους - για τα γκουρμέ γούστα μας και δυσκολοχώνευτους για τα δικά μας, ευρωπαϊκά, στομάχια. Τα θαλασσοπούλια, που ψαρεύουν κοντά στην ακτή, τους αρπάζουν, ενόσω τους χτυπάνε τα φουρτουνιασμένα νερά. Όχι, ανελέητα! Τέτοια επίθετα χρησιμοποιούνται μόνο για τους ανθρώπους. Οι αέρηδες τους πηγαινοφέρνουν: απ’ τον νοτιά, στο βορρά και από εκεί στο μπουρίνι*** του γαρμπή****. Τους σκορπίζουν σ' όλο το εύρος των γεωγραφικών σημείων της πυξίδας.

Μετά: Ο ήλιος, κάθε άλλο από “ζωοδότης”, σημαδεύει τους καρπούς και τους ζεσταίνει, τόσο πολύ που καίνε. Γιατί δεν ελέγχει την υπεριώδης ακτινοβολία του;;; Τους σαπίζει, τους αποσαθρώνει. Οι μέρες περνάνε, το ταξίδι φθάνει στο τέλος του. Βγαίνουν στη στεριά κι έπειτα, στο “φως”. Οι τηλεοράσεις, τα ραδιόφωνα και ο τύπος αρχίζουν να μεταδίδουν. Για “μη αναγνωρίσιμη” κατάσταση, μιλάνε. Τι παράξενη και πόσο πικρή ειν' αυτή η σοδειά…

Οι πρόσφυγες έφυγαν τρέχοντας από την πατρίδα τους κι ενώ γνώριζαν ευθύς εξαρχής ότι οι πόρτες του υπόλοιπου κόσμου ήταν κλειστές, επέλεξαν να βαφτιστούν ως λαθρομετανάστες και να διασχίσουν παράνομα την πλατιά θάλασσα. Δυστυχώς δε τα κατάφεραν και πνίγηκαν. Τους ξέβρασε η θάλασσα σαν ένα πειρατικό μπουκάλι που φέρνει προμήνυμα. Τι να τους ώθησε να επιχειρήσουν κάτι τόσο δύσκολο και ριψοκίνδυνο; Ίσως να 'ναι που στα μάτια τα δικά μας φαντάζουν πελώρια τέρατα, που έρχονται για να απειλήσουν την βολική ζωή μας. Τι κακό θα μπορούσαν να μας κάνουν δύο μικρά αγγελούδια, με μια μάνα κι ένα πατέρα που έτρεχαν να τους σώσουν, να τους δώσουν ένα καλύτερο μέλλον;

******

Αλήθεια, εάν αυτό δε μας προβληματίσει (όχι μόνο σήμερα και αύριο αλλά και μεθαύριο), τότε τι; Κι όταν λέω να μας προβληματίσει δεν εννοώ να μας πιάσει φρενίτιδα με τις λέξεις “μετανάστης”, “πρόσφυγας”, “ρατσιστής” και “μη ρατσιστής”. Εννοώ να κατανοήσουμε την πραγματική έννοια της λέξης άνθρωπος. Να αντιληφθούμε πως οι πάσης φύσεως δογματισμοί (είτε θρησκευτικοί, είτε ιδεολογικοί) μοναχά κακό σκορπούν. Σκεφτείτε πόσες φορές πιάσατε τον εαυτό σας να αισθάνεται αμήχανα ή περιφρονητικά στο διαφορετικό, να κρίνει δογματικά. Πόσες φορές, έστω κι αν δε το θέλατε, γίνατε εν δυνάμει ρατσιστές; Προσπαθήσατε να επανέλθετε στη πραγματικότητα;

Ξέρετε, δεν αρκεί η αναπαραγωγή της τραγικότητας της ανθρώπινης εξαθλίωσης. Δεν αρκεί η εκδήλωση στεναχώριας για το μικρό παιδάκι. Όλοι στενοχωρηθήκαμε. Όμως δε θα έπρεπε να αισθανόμαστε έτσι εδώ και χρόνια; Δε θα έπρεπε να στεναχωριόμαστε και ανησυχούμε για τα αίτια αυτού; Αίτια που κρύβονται στην ανθρώπινη συμπεριφορά στο σύνολο και την ουσία της που γεννά ολόιδιες, παρόμοιες ή και χειρότερες εικόνες. Κι ερωτώ: είμαστε ή δεν είμαστε διατεθειμένοι να αποβάλουμε τον ρατσισμό και μαζί τους φόβους, την δυσπιστία (που συχνά ενισχύονται από την οικογένεια και το περιβάλλον μας) και την ανασφάλεια μας;

Για παράδειγμα: εμείς είμαστε λαός με μεγάλες ανασφάλειες – το πιστοποιεί η συμπεριφορά μας άλλωστε. Σκεφτείτε ότι δεν έχουμε εμπιστοσύνη σε κανένα, ούτε καν στους συμπατριώτες μας. Στους ξένους θα είχαμε; Παντού βλέπουμε θεωρίες συνωμοσίας - κατά του τόπου και των εαυτών μας (λες και δεν έχουν άλλη δουλειά να κάνουν οι ξένοι). Νιώθουμε την απειλή και την πολιορκία τους. Αντιμετωπίζουμε με περιφρόνηση τον όποιο «άλλο» και θέλουμε να τον έχουμε σαν εργαλείο, σαν υποχείριο. Άπαξ και επιχειρήσει να διεκδικήσει κι αυτός δικαιώματα, θα τον πολεμήσουμε! Κι αυτό: επειδή τον θεωρούμε ανάξιο (βλ. «Δεν θα γίνεις Έλληνας ποτέ Αλβανέ...!») και επειδή νιώθουμε απειλή για τα οικόπεδα και τα χωράφια μας. Θυμηθείτε τι είχε γίνει στο Μεσοπόλεμο: Όταν οι τότε Έλληνες πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, κατέφθασαν στην Ελλάδα δεν έγιναν αποδεκτοί, δεν τους αναγνώρισαν ίσα δικαιώματα με τους γηγενείς. Μοναχά τους απέδωσαν επίθετα όπως το «Τουρκόσποροι» !!!

(Από το Ημερολόγιο του Σεφέρη, 28 Μαΐου 1926)

Ωστόσο, η ανασφάλεια αυτή μπορεί να υπερνικηθεί, μαζί της και ο ρατσισμός. Ας μην τον υποτιμούμε όμως. Ο ρατσισμός με την υπουλότητα που κουβαλάει, μπορεί να φωλιάσει ακόμα και στον πιο καλλιεργημένο άνθρωπο.  Ας μην τον υποτιμούμε. Ξέρει να υποκρίνεται καλά! Εμφανίζεται με διάφορες μάσκες, παίζοντας παράξενους ρόλους. Κρυμμένος πίσω απ' το λευκό πανί. Άλλοτε ως στερεότυπα, κι άλλοτε ως προκαταλήψεις.

Πρωτίστως, πρέπει να αντιληφθούμε το πρόβλημα και να εστιάσουμε σ' αυτό, ούτως ώστε να ξεπεράσουμε κάθε εμπόδιο του και εν συνεχεία να απελευθερωθούμε. Μόνο τότε θα μπορέσουμε να ανοιχτούμε στον άγνωστο (για εμάς) κόσμο, να πλησιάσουμε τον διαφορετικό (και πάλι για εμάς) συνάνθρωπο. Όμως, για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, πρέπει να έχουμε αυτογνωσία και αυτοκριτική - κι αυτά μόνο η παιδεία μπορεί να μας τα παρέχει. Η πραγματική παιδεία! Μήτε οι διακηρύξεις, μήτε τα ευχολόγια θα βοηθήσουν για να ξεπεραστεί ο ρατσισμός. Ούτε καν οι διατάξεις και οι νόμοι (άσε που οι τελευταίοι τον επιτείνουν αντί να τον καταπολεμούν). Επίσης, χρειάζεται: εσωτερική άσκηση,  ορθοφροσύνη, σκέψη και ισχυρή βούληση.

«Προτού επιχειρήσουμε να πολεμήσουμε τον ρατσισμό που υπάρχει στην κοινωνία, πρέπει να τον νικήσουμε μέσα μας»

---

*Μάρε Νόστρουμ: «η θάλασσά μας», λατινογενής έκφραση που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι της αυτοκρατορικής περιόδου για να χαρακτηρίσουν τη Μεσόγειο, καθώς αυτή περικλειόταν από εδάφη της Αυτοκρατορίας τους 

**Ζωοδότης: που δίνει ζωή 

***Μπουρίνι: αιφνίδιος δυνατός άνεμος 

****Γαρμπής: νοτιοδυτικός άνεμος